Η Ιερά Μονή Αγίου Γεωργίου Ρεκίτσας, χτισμένη κοντά στο χωριό, υπήρξε κέντρο μύησης στη Φιλική Εταιρεία και στήριξε τον Αγώνα, προσφέροντας καταφύγιο, εκπαίδευση και πνευματική ενίσχυση στους επαναστάτες. Ανάμεσα στις σημαντικές μορφές που συνδέθηκαν με τον τόπο αυτό, ξεχωρίζουν ο Παπαφλέσσας, ο Παναγιώτης Κεφάλας και ο Παπατούρτας, των οποίων η δράση σφράγισε την πορεία προς την ελευθερία.
Η Μυστική Συνάντηση στο Δυρράχι και η Έναρξη της Επανάστασης
Η Ιερά Μονή Αγίου Γεωργίου Ρεκίτσας, χτισμένη στους πρόποδες του Ταϋγέτου κοντά στο Δυρράχι Αρκαδίας, αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα ιστορικά μνημεία της περιοχής μας. Αν και η ακριβής χρονολογία ίδρυσής της παραμένει άγνωστη λόγω έλλειψης γραπτών μαρτυριών, η συμβολή της στην προετοιμασία και την υλοποίηση της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 είναι αδιαμφισβήτητη.Τον Μάρτιο του 1821, λίγο πριν ξεσπάσει η Επανάσταση, στο Δυρράχι πραγματοποιήθηκε μυστική συνάντηση των Φιλικών και των οπλαρχηγών. Ανάμεσά τους ήταν ο Αναγνωσταράς, ο Γρηγόριος Δικαίος (Παπαφλέσσας), ο αδελφός του Νικήτας Δικαίος, ο Παναγιώτης Κεφάλας και ο Παπατούρτας, καθώς και άλλοι αγωνιστές από τα γύρω χωριά. Εκεί συζητήθηκαν κρίσιμες λεπτομέρειες για την έναρξη της Επανάστασης στην περιοχή. Η Μονή υπήρξε κέντρο μύησης στη Φιλική Εταιρεία, όπου πραγματοποιούνταν κατηχήσεις και στρατολογήσεις αγωνιστών. Στους χώρους της, οι ιερείς ευλογούσαν τα όπλα των οπλαρχηγών και των πολεμιστών, ενώ παράλληλα λειτουργούσε ως καταφύγιο για τραυματίες, γυναικόπαιδα και ηλικιωμένους. Επιπλέον, αποτέλεσε χώρο εκπαίδευσης για τα σκλαβωμένα Ελληνόπουλα, προσφέροντάς τους τα πρώτα τους γράμματα.
Ένας από τους σημαντικότερους άνδρες που συνδέθηκαν με τη Μονή Ρεκίτσας ήταν ο Γρηγόριος Δικαίος, γνωστός ως Παπαφλέσσας. Γεννημένος το 1786 ή 1788 στην Πολιανή Μεσσηνίας, ο Παπαφλέσσας φοίτησε στη Σχολή της Δημητσάνας και το 1816 εκάρη μοναχός. Λόγω του ανήσυχου πνεύματός του και των συγκρούσεών του με τον ηγούμενο της Μονής Βελανιδιάς, μετέβη στη Μονή Ρεκίτσας, όπου συνέχισε τη δράση του υπέρ της απελευθέρωσης του έθνους.
Η Ιερή Λειτουργία του Πάπα-Τούρτα: Το Κάλεσμα στον Αγώνα
Στις 20 Μαρτίου 1821, στον Ιερό Ναό της Παναγίας στη συνοικία του Λιθάρου στο Δυρράχι, τελέστηκε μια ιστορική λειτουργία. Ο Παπατούρτας, πλαισιωμένος από τον ηγούμενο της Ιεράς Μονής Ρεκίτσας, Παρθένιο, τέλεσε τη θεία λειτουργία μπροστά σε πλήθος κατοίκων και αγωνιστών. Παρόντες ήταν ο πρωτοκλέφτης Παναγιώτης Κεφάλας, παρά τη χρόνια έχθρα του με τον Παπατούρτα, καθώς και πολλοί Δυρραχίτες έτοιμοι να ξεσηκωθούν.
Μετά το τέλος της λειτουργίας, ο Παπατούρτας απηύθυνε έναν πατριωτικό λόγο, καλώντας τους παρευρισκόμενους να πάρουν τα όπλα για την ελευθερία της πατρίδας. Ήταν η στιγμή που ευλόγησε τα όπλα των αγωνιστών και τους όρκισε στην ιερή αποστολή τους. Μετά την εκκλησία, ο Παναγιώτης Κεφάλας, ο πάπα-Τούρτας και άλλοι Δυρραχίτες ξεκίνησαν για τη Μεσσηνία, όπου ενώθηκαν με τους υπόλοιπους επαναστάτες.
Η Ιερά Μονή Ρεκίτσας: Προπύργιο του Αγώνα
Η Ιερά Μονή Ρεκίτσας και το Δυρράχι Αρκαδίας αποτέλεσαν πυρήνες της Επανάστασης του 1821, με τη δράση τους να αναδεικνύει το πάθος και την αφοσίωση των προγόνων μας στον αγώνα για την ελευθερία. Η Ιερά Μονή Ρεκίτσας βρίσκεται σε στρατηγικό σημείο και αποτέλεσε κέντρο ανεφοδιασμού, καταφύγιο για αγωνιστές και τόπο πνευματικής ενίσχυσης των πολεμιστών. Ο ηγούμενος Παρθένιος και οι μοναχοί της μονής στήριξαν έμπρακτα τον Αγώνα, προσφέροντας εφόδια, καταφύγιο και πνευματική καθοδήγηση στους επαναστάτες.Η ιστορία τους αποτελεί φωτεινό παράδειγμα θάρρους και αυτοθυσίας, εμπνέοντας τις επόμενες γενιές.
Το Δυρράχι και η Ιερά Μονή Ρεκίτσας δεν είναι απλώς μάρτυρες της Ιστορίας, αλλά ζωντανά σύμβολα της ελληνικής ψυχής που δεν λύγισε μπροστά στον ζυγό. Από τις μυστικές συναντήσεις των Φιλικών μέχρι τις ηρωικές μάχες των Δυρραχιτών, η συμβολή του χωριού και των ανθρώπων του στην Επανάσταση του 1821 υπήρξε ανεκτίμητη. Οι μορφές του Παναγιώτη Κεφάλα, του Παπαφλέσσα και του Παπατούρτα παραμένουν φάροι θάρρους και αυταπάρνησης, υπενθυμίζοντας σε όλους μας ότι η ελευθερία κατακτιέται με πίστη, ενότητα και αγώνα.
- Ο Δυρραχίτης Στρατηγός Παναγιώτης Κεφάλας
Ο Παναγιώτης Κεφάλας, γεννημένος το 1785 στο ιστορικό Δυρράχι Αρκαδίας, υπήρξε μία από τις πιο εμβληματικές μορφές της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Από νεαρή ηλικία ακολούθησε το παράδειγμα του πατέρα του, Γεώργιου Κεφάλα, και δημιούργησε ομάδα κλεφτών, αποτελούμενη από συγγενείς και συγχωριανούς του, με τους οποίους ανέβηκε στα βουνά για να πολεμήσει τους Τούρκους κατακτητές.
Το 1819 μυήθηκε από τον Παπαφλέσσα στη Φιλική Εταιρεία, αναλαμβάνοντας ενεργό ρόλο στον προετοιμαζόμενο εθνικό ξεσηκωμό. Ήδη από τον Νοέμβριο του 1820, μαζί με τα αδέρφια του Θεόδωρο και Δημήτριο, οργάνωνε τον Αγώνα στην περιοχή. Τον Μάρτιο του 1821 συμμετείχε στη μυστική συνάντηση στο Δυρράχι με τον Παπαφλέσσα, τον Αναγνωσταρά, τον Παπατούρτα και άλλους επαναστάτες. Στις 20 Μαρτίου του ίδιου έτους, παρευρέθηκε στη λειτουργία της Παναγίας στο Λιθάρο, όπου ο Παπατούρτας ευλόγησε τα όπλα των αγωνιστών και απηύθυνε το κάλεσμα στην Επανάσταση.
Στις 23 Μαρτίου 1821, ο Παναγιώτης Κεφάλας μπήκε ελευθερωτής στην Καλαμάτα με τους υπόλοιπους επαναστάτες, ενώ λίγες εβδομάδες αργότερα έλαβε μέρος σε σημαντικές μάχες:
- στις 15 Απριλίου στη μάχη του Λεβιδίου,
- στις 12–15 Μαΐου στη μάχη του Βαλτετσίου, όπου θεωρείται πρόδρομος της πτώσης της Τριπολιτσάς,
- και αργότερα στη μάχη των Δολιανών.
Η κορυφαία στιγμή της δράσης του ήρθε στις 23 Σεπτεμβρίου 1821, κατά την άλωση της Τριπολιτσάς, όταν μαζί με 50 παλληκάρια ανέβηκαν ο ένας στους ώμους του άλλου και σκαρφάλωσαν τα τείχη από αφύλακτο σημείο. Πρώτος πάτησε επάνω τους ο ίδιος ο Παναγιώτης Κεφάλας και κάρφωσε το λάβαρο της ελευθερίας, μια λευκή φουστανέλα με γαλάζιο σταυρό, σύμβολο της εξέγερσης, που σύμφωνα με τον Σπυρίδωνα Τρικούπη είχε “αντριλίκι Παπαφλέσσα”.
Το 1825, την ώρα που η Επανάσταση δοκιμαζόταν από τον εμφύλιο και την απόβαση του Ιμπραήμ Πασά, ο Κεφάλας, παρά τις απώλειες και την αποδιοργάνωση, στάθηκε στο Μανιάκι στο πλευρό του Παπαφλέσσα, για να αντισταθεί στις ορδές των εισβολέων. Όταν ο Παπαφλέσσας έπεσε νεκρός και ο κύκλος της μάχης άρχισε να κλείνει, ο Κεφάλας προσπάθησε να διασπάσει τον κλοιό. Μαζί με 60 στρατιώτες, έδωσε την ύστατη μάχη με γενναιότητα, έως ότου σκοτώθηκε μαχόμενος.
Στις 20 Μαΐου 1825, ο Παναγιώτης Κεφάλας έπεσε νεκρός στο Μανιάκι, περνώντας στην αθανασία. Το όνομά του έμεινε σύμβολο ανδρείας, πίστης και αυταπάρνησης.
Σήμερα, το Δυρράχι τιμά τον δικό του ήρωα κάθε χρόνο, στα μέσα Μαΐου, με μια σεμνή και συγκινητική εκδήλωση στη μνήμη του. Η τελετή περιλαμβάνει:
- Επιμνημόσυνη Δέηση (Τρισάγιο) μπροστά στο Ηρώο του χωριού,
- Εκφώνηση χαιρετισμών από εκπροσώπους τοπικών αρχών και πολιτιστικών συλλόγων,
- Κατάθεση στεφάνων,
- Και ανάκρουση του Εθνικού Ύμνου, σε κλίμα βαθύ σεβασμού και εθνικής περηφάνειας.
Με αυτόν τον τρόπο, το Δυρράχι διατηρεί ζωντανή τη μνήμη του Στρατηγού Παναγιώτη Κεφάλα, τιμώντας την προσφορά του στον Αγώνα και μεταδίδοντας το παράδειγμά του στις επόμενες γενιές.
- Ο πίνακας του Πέτερ φον Ές
Ο πίνακας απεικονίζει τον Παναγιώτη Κεφάλα τη στιγμή της απελευθέρωσης της Τριπολιτσάς, κατά την οποία, σύμφωνα με τον ιστορικό Σπυρίδωνα Τρικούπη, «κάρφωσε το λάβαρο στο τείχος φορώντας λευκή φουστανέλα με γαλάζιο σταυρό». Αυτό ακριβώς αποτυπώνεται στο έργο του Ές: ο Κεφάλας βρίσκεται στην κορυφή της πολιορκημένΟ Γερμανός ζωγράφος επισκέφθηκε την Ελλάδα μετά την Επανάσταση και βασίστηκε σε μαρτυρίες και προφορικές αφηγήσεις όταν αποτύπωσε την ιστορική σκηνή . Δεν γνώρισε προσωπικά τον Κεφάλα, αλλά επιστράτευσε τις διαθέσιμες πληροφορίες για να δημιουργήσει μια ανιστορητική, ιδεοποιημένη απεικόνιση του ήρωα σε καίριο σημείο της ελληνικής νίκης.
Συμβολισμός
Ο πίνακας λειτουργεί ως εμβληματική εικονογράφηση της κατάκτησης της Τριπολιτσάς — μια από τις σημαντικότερες στιγμές της Επανάστασης — και προβάλει την ιδέα ότι με θάρρος, αφοσίωση και πίστη ένας απλός Δυρραχίτης έγινε σύμβολο της εθνικής απελευθέρωσης.ης πόλης, υψώνοντας τη σημαία μπροστά σε ένα δραματικό, πολεμικό σκηνικό.
ΠΑΠΑ-ΤΟΥΡΤΑΣ
Ο σημαιοφόρος του Παπαφλέσσα
O Μπάρμπα-Γιάννης Ταβουλαρέας, ο Σοφός, λίγο πριν πεθάνει μας έδωσε το παρακάτω κείμενο:
«Στην αναπαράσταση, που γίνεται κάθε 23 Μάρτη στην Καλαμάτα, ανάμεσα στους άλλους καπεταναίους εμφανίζεται και ο Παπα-Τούρτας. Είναι μπροστάρης στο ασκέρι του Παπαφλέσσα. Ψηλός με πλατειούς ώμους, σωστό ντερέκι.
Ο Φ. Χρυσανθακόπουλος ή Φωτάκος από τους ιστορικούς της Επαναστάσεως γράφει:
«Ο Αρχιμανδρίτης Φλέσσας φορούσε μια περικεφαλαία και δια τούτο οι άνθρωποι τον κοίταζαν με πολλή περιέργεια και τον εδέχοντον με μεγάλη υποδοχή. Είχε δε σημαιοφόρον ένα καλογήρον θεόρατον Παπα-Τούρταν ονομαζόμενον, ο οποίος εκράτει έναν μεγάλον σταυρόν ψηλά εις τα χέρια και επήγαινε πάντοτε μπροστά εις το στράτευμα. Ο κόσμος εγίνετο τοίχους και έκαναν τον σταυρόν τους καθώς επέρνα ο Παπα-Τούρτας με τον σταυρόν».
Επαρκή στοιχεία για τη ζωή και τη δράση του Παπα-Τούρτα δημοσίευσε στο εκκλησιαστικό περιοδικό «ΔΙΔΑΧΗ» της Ιεράς Μητροπόλεως Μεσσηνίας (αρ. τεύχους 374/81) ο αγρονόμος Ιωάννης Μαρ. Βορβίλας, τα οποία αναδημοσιεύουμε στη συνέχεια:
Ο ιερεύς Παναγιώτης Θεοδώρου Τούρτας, ο γνωστός απλώς ως Παπα-Τούρτας, κατήγετο εκ του ορεινού χωρίου Δυρράχιον της Μεγαλοπόλεως και ήτο γόνος ευπόρου και αρχοντικής οικογενείας. Εγεννήθη, κατά μαρτυρία κατοίκων Δυρραχίου, το έτος 1791. Άγων το 26ον έτος της ηλικίας του ήλθεν εις γάμον κοινωνίαν μετά της Δεσποίνης το γένος Παπακαλού εκ του χωριού Αλαγονία, μεθ’ ης απέκτησε τρία τέκνα: Τον Θεόδωρον, όστις έζησεν εν Δυρραχίω νυμφευθείς τη Βελούδω, θυγατέρα του Δημητρίου Ιωάν. Κεφάλα, οπλαρχηγού της Επαναστάσεως του 1821, τον Γεώργιον, όστις μετά την Επανάστασιν διετέλεσε Διδάσκαλος εις Κουτσαούσι (νυν Σπερχογεία) Θουρίας και αργότερον Τελώνης Πύλου, και την Ελένην η οποία υπανδρέυθη τον εξ Αρφαρών Παναγιώτην Παπαδόπουλον.
Εις ηλικίαν 27 ετών εχειροτονήθη Ιερεύς υπό του Επισκόπου Λακαιδεμονίας Χρύσανθου (1801–1823) εις την παρά την γενέτειράν του Ιεράν Μονήν Αγίου Γεωργίου «Ρεκίτσας» της οποίας Ηγουμένιος κατά την εποχήν εκείνην ήτο ο Νεόφυτος Χριστοφόρος, καταγόμενος εκ Δυρραχίου και μετά του οποίου συνέδεετο δια στενής συγγενείας.
Ο παπα-Τούρτας, τα πρώτα γράμματα εδιδάχθη μετ’ άλλων συνομηλίκων του, από Μοναχούς εις την Μονήν Ρεκίτσας. Εν συνεχεία εφοίτησε επί 3 ετίαν περίπου εις την παρά την Δημητσάναν ιστορικήν Μονήν «Φιλοσόφου» ομού μετά του Γρηγορίου Δικαίου ή Παπαφλέσσα, μετά του οποίου διετήρει μεγάλῃν φιλίαν. Αποφοιτήσας της Σχολής αυτής, διωρίσθη διδάσκαλος εις το χωρίον του Δυρραχίου, διδάσκων στοιχειώδη γράμματα εις τους παίδας του χωρίου του εν τω Ιερώ Ναώ των Εισοδίων της Θεοτόκου.
Ο Παπατούρτας θεωρούμενος δια την εποχήν του πνευματικος ανθρωπος και εκτιμώμενος απεριορίστως παρά πάντων, είχεν αποκτήσει μεγάλο κύρος μεταξύ των συμπατριωτών του και των κατοίκων των πέριξ του Δυρραχίου χωρίων, αναγνωριζόμενος δια την ευφυίαν του, την ρητορικήν του ικανότητα, τον υψηλόν πατριωτισμόν του, την αποφασιστικότητά του και την επιβλητικότητα του χαρακτήρος του. Τα προσόντα του αυτά, ως επίσης και η ικανότης του να μεταδίδη δια του παραδείγματός του τας ατομικάς του αρετάς και το γνήσιον Εθνικόν φρόνημα, είχον αναδείξει αυτόν διακεκριμένοι προσωπικότητα της περιοχής και Οπλαρχηγόν του Αγώνος.
Πριν ή καταστή Κληρικός, ο παπα-Τούρτας ήτο άνθρωπος των όπλων. Ήτο γνωστός εις τας περιοχάς των Σαμπάζικων και των Ιμπλακίων, δια την πολεμικήν του ικανότητα και τα παλαιά ανδραγαθήματά του.
Είχε μυηθή εις τα της Φιλικής Εταιρείας μεταξύ των πρώτων υπό του στενού του φίλου και συμπολεμισθού του γενναίου, φιλογενούς και φιλοπάτριδος Αναγνωσταρά. Ως Φιλικός επλησίαζε τους Κληρικούς της περιοχής του και ανέπτυσσε, κατά τας οδηγίας της Εταιρείας, αξιόλογον δράσιν μεταξύ αυτών.
Ο εν Δυρραχίῳ ιδιόκτητος υδρόμυλος του, ήτο ο μυστικός τόπος όπου επραγματοποιούντο υπ’αυτού αι μυήσεις των συμπατριωτών του και εγίνοντο αι συναντήσεις των Κλεφτοκαπεταναίων. Μεταξύ των επιφανών Κληρικών τους οποίους εμύησε εις τα σχέδια της Φιλικής Εταιρείας συγκαταλέγεται και ο εξάδελφος της συζύγου του Ιερεύς Πολυζώης Κουτουμάνος εκ Σιτσόβης Αλαγονίας.
Κατά τον Αγώνα του 1821, οι δώδεκα εν λειτουργία τότε υδρόμυλοι του Δυρραχίου, είχον τεθή, τη προτροπή του Παπα-Τούρτα, εις συνεχή κίνησιν δια την ετοιμασίαν αλεύρων, εκ σιτηρών της Μονής Ρεκίτσας δια την τροφοδοσίαν των αγωνιζομένων Ελλήνων, αι δε γυναίκες του χωρίου παρεσκεύαζον δίπηρον άρτον δι’ αυτούς.
Όταν ήλθε το πλήρωμα του χρόνου και ετέθη εις εφαρμογήν το σχέδιον που προέβλεπε την απελευθέρωσιν της Καλαμάτας, ο παπα-Τούρτας προπορευόμενος των Επαναστατικών Ομάδων των χωρίων Δυρραχίου, Ακόβου, Λεπτινίου, Καμάρας, Γιανναίικων και Νεοχωρίου και φέρων ανά χείρας πελώριον ξύλινον Σταυρόν, ηκολούθησε το δρομολόγιον προς Καλαμάταν μέσω του Ναϊδρίου του θαυματουργού Αγίου Νικήτα, προστάτου της περιοχής των Σαμπάζικων και των Πισινοχωρίων, ένθα προσηυχήθη και ανέπεμψε δέησιν υπέρ ευοδώσεως του Ιερού Αγώνος. Εκείθεν συνέχισε με την πορείαν προς Καλαμάταν μέσω της αγροτικής θέσεως «Ρογκοζενίτσα» και της Ιεράς Μονής Βελανιδιάς. Εις την απελευθέρωσιν της Καλαμάτας, ο παπα-Τούρτας διεδραμάτησε σπουδαίον ρόλον ως γενναίος πολεμιστής και ως εμπνευστής του λαού, του οποίου το θρησκευτικόν και πατριωτικόν φρόνημα εξήγειρεν με λόγους φλογερούς.
Εκείνο το οποίον μεγάλος συνέβαλεν εις την έξαψιν του ενθουσιασμού του επαναστατημένου λαού ήτο η ενθουσιώδης ομιλία του δια την σημασίαν του Ιερού Αγώνος και ιδίως ο μεγάλων διαστάσεων ξύλινος Σταυρός τον οποίον έφερεν ανά χιεράς προπορευόμενος και προκινδυνεύων ου μόνον κατά την απελευθέρωσιν της πόλεως αλλά και εν συνεχεία, όταν ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, μετ’ άλλων Οπλαρχηγών, επορεύετο ίνα εξεγείρη και άλλας περιοχάς της Μεσσηνίας. Παντού ο Παπα-Τούρτας εμάχετο εις την πρώτην γραμμήν, κηρύσσων παραλλήλως λόγους πατριωτικούς, εμψυχώνων και φανατίζων τον λαόν κατά του βαρβάρου κατακτητού. Ως οπλαρχηγός ο ίδιος έλαβε μέρος εις πολλάς πολεμικάς επιχειρήσεις εν Μεσσηνίαν και εκτός αυτής, ως λ.χ. εις Κρεμμύδια, Βαλτέτσι, Δολιανά, Τρίπολιν κ.λ.π., έχων πάντοτε υπό την Ομάδα του καλώς εξοπλισμένους στρατιώτας. Διακριθής εις τα πεδία των μαχών προαγόμενος έφθασε μέχρι και του Στρατιωτικού βαθμού του Χιλιάρχου.
Τα πολιτικά γεγονότα, μετά την απελευθέρωσιν, επέβαλον μετακινήσεις οικογενειών από την παραδοσιακήν πατρίδα εις άλλας πεδινάς περοχάς που ευημερούσαν. Ο παπα-Τούρτας, με όλην την οικογένειαν του —εκτός του υιού του Θεοδώρου— μετεκινήθη εις Κουρτσαούσι (Σπερχογεία) της Θουρίας, όπου αφήκεν και εκεί ζωντανά τα ίχνη της παρουσίας του. Εις Κουρτσαούσι απεβίωσε ο παπα-Τούρτας από αιφνίδιον θάνατον κατά το έτος 1856 εις ηλικίαν 65 ετών και εκεί εκιδεύθη. Το επόμενον έτος κατεστράφη εις πυρκαϊάς και η οικία του εις Κουρτσαούσι και μαζί με αυτήν, εκάησαν ατυχώς και πολλά έγγραφα που ανεφέροντο εις την ζωήν και την δράσιν του.
Διευκινδύνευσεν ο Παπα-Τούρτας την ζωήν του εις πόλεμον Ιερόν. Στρατιώτης του Χριστού και της Πατρίδος υπήρξεν όλη η ζωή του. Η ηθική συγκρότησις της προσωπικότητός του και το υψηλόν ελληνοχριστιανικόν ιδεώδες του, αποτέλεσαν τας βασικάς αρχάς που παρέμειναν αμετακίνητοι και γονιμοι εις όλην του την σταδιοδρομίαν. Πάνοπλος από γνώσεις και αρετάς και από πόθον να ιδή την Πατρίδαν του ελευθέραν, ηξιώθη της θείας Προνοίας να επιζήση και μετά την απελεθεύρωσιν δια να γευθή εις τα τελευταία έτη της ζωης του τους εύχυμους καρπούς της.»
